PARA

2

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Adeta hayatımızın anlamı, onsuz hiçbir şey yapılmaz oldu. Cüzdanımız olmasa, kendimizi çıplak hisseder hale geldik. Peki, nedir bu para? Yenilmez, içilmez, yatılmaz bir nesne olduğu halde, nasıl oluyor da bu kadar hayatımızın içinde olabiliyor? PA eski İbranice’de güçlü saldırgan vb. bir eylemi belirtir. Bir evi yaktı, kül etti, tamamen tüketti, yok etti gibi. RA antik Mısır’da güneş tanrısı; en güçlü en kudretli tanrı.
PARA: en sert, en acımasız tanrı olarak algılanıyor günümüzde. Fiziki para 5000 yıldır insanoğlunun hayatında var. İlkel insanın iki temel korkusu vardı. Birincisi açlıktan ölmek, ikincisi kendisinden büyük yırtıcılara yem olmak. Zamanla insanoğlu kendini geliştirdi, ihtiyaçlar takasla karşılanır oldu; at, silah v.b. eşyalar para yerine kullanıldı. İnsanoğlu doğduğu günden itibaren tüketime başlıyor. Önce anne sütü, sonra diğerleri. Ama ölünceye kadar tüketim devam ediyor. Üretilen hiçbir ürün üretildiği yerde tüketilmiyor. Portakal Akdeniz’de yetişiyor ama Edirne’den Rusya’ya her yerde tüketiliyor.
Konuya böyle bakarsak, oradan tüketim yerine naklediliyor. Ürün beklerken ona bağlanmış para da bekliyor. Ürünün hepsi bir kişiye satılmıyor. Bölünüyor, değişik kesimler alıyor, dolayısıyla ona bağlanmış para da bölünüyor. Zaman mekan ve miktar işin şeklini değiştiriyor, işin değerini değiştiriyor. Buraya gelene kadar belli zamanlarda kürkler, deniz kabukları, deniz incileri para olarak kullanılıyor. Çok oldukları yerde değil ama kuzeyde hiç bulunamayan yerlerde para yerine geçiyor yıllarca .
Paranın insanla sorunu yok ama insanın parayla sorunu hala devam ediyor. Çünkü para insanı tanıyor. İnsanoğlu parayı yeterli düzeyde tanıyamadı. Para denilen şey bizim gibi sıradan ölümlülerin ilgi alanına girmez. Aslında bizler nakit peşinde koşar, onu bulsakta tanımadığımız için değerini bilmeden yaşar gideriz. Örneğin; Türkiye’deki nakit parayı herkese bölüştürsek kişi başına üç bin lira düşüyor. Para soyut, kavramsal ve psikolojik bir olgudur. Parayı gözle göremezsiniz, elle tutamazsınız, emir veremezsiniz. Yasayla ya da kılıçla etki altına alamazsınız. Hatta sadece para değil, paraya bağlı enflasyon, kur, faiz gibi olgular da emir almaz. Yani düş desen çıkmaz çık desen düşmez. Nakit ise somut bir nesnedir, görebilir ve dokunabilirsiniz. Emir alır, cüzdanınıza koyabilirsiniz. Bununla beraber para sahiplidir, çünkü nama yazılıdır. Gerçekten de ailemiz, ilişkilerimiz, sağlığımız, diplomalarımız paradır. Başkası kullanamaz. Ancak nakit öyle değildir. Hamilinedir, yolda bulsan senin olur. Dikkat ederseniz bu ayrıma göre, nakit miras bırakılır, fakat para yani diploma vs miras bırakılmaz. Diplomanı miras bıraksan da kimsenin işine yaramaz. Paranın değeri kişiye, duruma, zamana göre değişir. Sağlığı olmayan bir insanın diploması olsa ne yazar. Naktin kıymeti ise üzerinde yazar. Değerini yani alım gücünü sadece enflasyon değiştirebilir. Dolayısıyla nakitle parayı satın alamazsınız ama parayla nakite ulaşabilirsiniz. Yani diplomayla, kişisel ilişkilerle, aile bağlarıyla nakte ulaşılabilir. İnsanlık tarihini şekillendiren başlıca üç tane zihinsel icat olduğunu biliyoruz bunlar da aşağıdaki gibidir.
PARA, SERVET VE DEVLET
Antik çağdan günümüze yaşamsal ihtiyaçları para, kölelikten krallığa uzanan toplumsal sınıfları servet, mağara adamından modern bireye dönüşen uygarlık tiyatrosunu ise devlet olgusuyla taçlandırdık. Yaklaşık 11 bin yıl önce tahılı evcilleştiren atalarımız, aile kurup köy ve kentler inşa etti. Grup, topluluk ve toplum şeklinde evrimleşen bu birlikteliğin çimentosuna para diyoruz. 6000 yıl önce üretim fazlasını stoklamaya başlayan insanoğlu, fakirlik ve zenginlikle de tanışmış oldu. Kulluktan lortluğa serflikten (köle) burjuvaya uzanan bu sınıfsal statülerin kaynağına servet diyoruz. Yaklaşık 800 yıl önce savaşlardan yorulan kitleler feodal sisteme başkaldırdı. Yüz yıllar içinde imparatorluktan demokrasiye evrilen bu hukuksal aklın zirvesine de devlet diyoruz. Para yokken insanoğlu vardı fakat insanlık tarihi parayla başladı. Uygarlık yolculuğumuzu şekillendiren paranın icadı 11 bin yıl öncesine dayanıyor. O günden beri kullandığımız sayısız para türlerini; trampa para, mal para, tartı para, madeni para, kağıt para, en son sanal para olmak üzere altı katogoriye ayırmak mümkün.
Para tanımıyla ilk kez tanıştığımızda antik dönem insan ve ürün sayısı azdı. Bu yüzden paranın somut versiyonuna gerek duyulmamıştı. İhtiyaçlar değiş tokuşla giderildi. Paranın fiziken olmasa da ruhen dolaşımda olduğu bu sisteme trampa para denildi. Nüfus sayısı ve ürün çeşidi arttıkça daha gerçekçi bir ödeme aracına ihtiyaç duyarak mal para formunu keşfedildi. Tarihte ki ilk mal para Sümer arpasıydı. Bu sistem iki farklı malın başka bir malı esas alarak el değiştirmesinden ibaretti. Trampa gibi geçim ekonomisi boyutunda ve tamamen ihtiyaçları karşılamaya yönelikti. Üçüncü kategoride ise değerli madenlerin ortaya çıktığı tarih sahnesinde yer aldığı tartı para modelini görüyoruz. Alışverişlerin ilk kez yaşamsal değeri olmayan kıymetli madenler aracılığıyla yapılması insanlık tarihinde derin izler bıraktı. Altın, gümüş, bakır gibi madenleri tartmaya başlayan atalarımız finans kültürüne önemli katkılar sundu.
Uygarlık tarihinin ilk paraları demir ve bronzdan, sonrakiler bakır ve gümüştendi. 2500 yıllık madeni paralar günümüze kadar erişti. 1300 yıl önce Çin medeniyetinin hediye ettiği zeka dolu kağıt para ise 19. yüzyıla girince global düzeyde yayıldı.
Yakın zamana kadar altın külçeler rezerv edilerek basılan banknotlar dünya ekonomisinin görkemli dönüşümlerine tanıklık eden muazzam bir buluştu. Sanal para ise çerçevesini belirlemekte en zorlanılan bölüm. Uygarlık tarihi açısından kısa olan bu dönem geniş bir kitleyi ilgilendiriyor. İnanılır gibi değil ama sanal para miktarı toplam emisyon hacminin % 90 ını buldu.
Trampadan banknota, fei kayasından kripto paralara, Sümer arpasından mutasyon piyasalara, deniz kabuğundan altın külçelere uzanan binlerce yıllık tecrübeleri alt üst eden evrimsel bir metadır para.
Kısa bir yazıyla izahı çok zor.